Modernistyczna architektura Kowna

Modernistyczna architektura Kowna

Kowno, słynące z wyjątkowej architektury międzywojennego modernizmu, zostało docenione na światowym poziomie – w 2015 roku miasto zostało nagrodzone Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, zostało wpisane na listę miast projektowych UNESCO. Dziś jest to wyjątkowe dziedzictwo, które mówi o okresie, kiedy Kowno było tymczasową stolicą Litwy i szło ramię w ramię z europejską architekturą modernistyczną. Kowno cechuje fenomen architektoniczny – modernizm łączy się ze stylistycznymi elementami narodowości i patriotyzmu. Status tymczasowej stolicy doprowadził do wyjątkowego rozwoju miasta. Zgromadziły się tu władze i ambasady zagraniczne. Powstawały nowe firmy przemysłowe i handlowe oraz monopole. W Kownie działały największe banki litewskie. Ożyło też życie kulturalne. Duży wpływ na rozkwit architektury modernistycznej wywarli architekci litewscy i zagraniczni, którzy wrócili ze studiów na zagranicznych uczelniach i wpadli na nowe pomysły. Jeśli w latach trzydziestych XX w. w architekturze budynków użyteczności publicznej dominował neoklasycyzm (styl historyczny), to od 1925 r. na świecie pojawiły się nowe trendy rozprzestrzenianie się w kierunku art deco; na przełomie dekady nastąpiły zmiany w kierunku racjonalizmu, uproszczono formy; to jest modernizm charakterystyczny dla kowieńskiej architektury lat trzydziestych. Obejmuje różne awangardowe kierunki, często kojarzone z rozwojem form abstrakcyjnych. Litewski modernizm był dość umiarkowany i konserwatywny.

Architektura modernistyczna Kowna to zespół obiektów architektonicznych powstałych w Kownie międzywojennym w latach 1919-1940. Łączy je wspólne cechy architektoniczne i stylistyczne, które odzwierciedlały popularny na Zachodzie styl modernizmu. Wśród budynków, które najbardziej odzwierciedlają ten styl, są Klub Oficerski, Poczta Centralna, Kościół Zmartwychwstania Pańskiego, Muzeum Wojskowe im. Witolda Wielkiego i inni. W tym okresie w Kownie powstało łącznie 12 tys. nowych budynków.

Centralna Poczta Litwy. Poczta główna została zaprojektowana przez F. Vizbarasa w latach 1930-1932. To jeden z najważniejszych reprezentacyjnych obiektów okresu międzywojennego, ówczesny ośrodek komunikacyjny. Jest to bardzo ważny symbol modernistycznej architektury w stylu „narodowym”. We wnętrzu podłogi z płytek ceramicznych układane są na wzór tkactwa narodowego.   Pięciopiętrowy budynek był wyposażony w windy, przestronną salę operacyjną, a personel miał wówczas nawet prysznice. Sale zdobiły witraże heraldyczne z herbami Wilna, Kłajpedy i Grodna oraz kompozycje figuratywne (autor K. Šimonis). 1935r. w elewacji głównej wbudowano zegar elektryczny, który stał się symbolem miasta. W okresie międzywojennym poczta główna nazywana była wieżowcem.

Rejon miejski Kowno. Według projektu inżyniera-architekta A. Funko dawny budynek kas oszczędnościowych powstał w latach 1938-1940, w którym obecnie znajduje się Urząd Miasta Kowno. Budynek jest lakoniczny i nieskomplikowany: dominują pionowe pasy okien i pasy międzyokienne. Centralna fasada pałacu jest sześciu piętrowa, a fasady boczne pięciupiętrowe.

Dawny Pałac „Pienocentras“. To bardzo wyjątkowy pałac międzywojenny. Budynek ten został zbudowany w latach 1931-1932 projektował V. Landsbergis – Žemkalnis. Pałac w 1937 r. został nagrodzona brązowym medalem i dyplomem honorowym na międzynarodowej wystawie w Paryżu. W okresie międzywojennym pierwsze piętro przeznaczono na handel: znajdował się tu sklep „Pieno Centras“ (skłep mleczny) i bar mleczny.

Muzeum Witolda Wielkiego. Pałac, uważany za arcydzieło międzywojennej architektury modernistycznej, został zaprojektowany przez architektów V. Dubeneckisa, K. Reisonasa, K. Kriščiukaitisa. Powini byli połączyć ówczesne Muzea Kultury i Wojny w jedną całość. Jest to pomnik jednego z największych władców średniowiecznej Litwy. Głównym celem muzeum jest pozostawienie wiecznego pomnika, który nadaje znaczenie walkom Litwy o niepodległość. Odczuwalne jest tu niezwykle harmonijne połączenie nowoczesności i tradycji. Obok muzeum wojskowego znajduje się plac pamięci, ogród z pomnikami słynnych postaci i wydarzeń z okresu niepodległości.

Nacjonalny M.K. Muzeum Sztuki Čiurlionisa. W 1930 roku  zaprojektowano nowy budynek muzeum (autorzy V. Dubeneckis, K.Reisonas, K Kriščiukaitis). To jedyne miejsce, w którym prawie wszyscy słynni litewscy artyści, twórcze dziedzictwo kompozytora M.K.Čiurlionisa. Obrazy i grafiki artysty są wystawiane w Galerii Čiurlionisa. W sali koncertowej można posłuchać nagrań jego muzyki. Organizowane są tu różne wydarzenia kulturalne: koncerty, prezentacje książek, programy edukacyjne. Nacjonalny M.K. Muzeum Sztuki Čiurlionisa przypomina koronę: symbolizowało koronę wielkiego księcia litewskiego Witolda; częstym symbolem obrazów M.K. Čiurlionisa jest także korona.

Kowieński budynek Klubu Oficerskiego Garnizonu. Klub oficerski Litwy jest jednym z najbardziej uroczystych obiektów późno międzywojennej Litwy, wyróżniającym się stylem „narodowym” i symboliką patriotyczną. Budynek został zbudowany w 1940 r. z materiałów miejscowych służył potrzebom społeczeństwa i reprezentacji państwa. Nad wejściem do Sali Oficerskiej wiszą herby trzech miast: Kowieński Tauras z krzyżem, Wileński św. Krzysztof oraz wieże zamku w Kłajpedzie. Reprezentacyjne piętro to: Wielka Sala, Sala Książąt, świetlica Witolda Wielkiego oraz Pokój Prezydencki. Klub Oficerski Litwy swoją architekturą i dekoracją świadczy o wyjątkowym statusie społecznym oficerów na Litwie międzywojennej. Pracowali architekci: S. Kudokas, K. Kriščiukaitis, inżynier J. Kova-Kovalskis. A. Rosenblum.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Kownie (ul. Žemaičių 31). Jest to największy kościół bazylikowy w krajach bałtyckich, zaprojektowany przez K. Reisona (1932-1940). Jest to niewątpliwie najważniejszy przykład międzywojennej litewskiej architektury sakralnej, symbol odrodzenia i niepodległości narodu. W czasach radzieckich w 1952 roku zajmowała go fabryka radia. W 1990 roku został zwrócony wierzącym. Przestrzeń kościoła została trzechnawowa, bazyliczna. Architektura jest monumentalna, lakoniczna. Wysokość dużej wieży wynosi 70 m. Można wejść na taras widokowy na dachu kościoła i podziwiać panoramę miasta. W 2015 roku kościół został ogłoszony małą bazylikę.

Kolejka linowa Žaliakalnis (ul. Aušros /ul. V. Putvinskio). XXw. Pod koniec XX wieku Kowno przeżyło szybki etap modernizacji. Wiele uwagi poświęcono poprawie infrastruktury miasta – wodociągowej, kanalizacyjnej, komunikacyjnej. Podczas budowy kolejki Žaliakalnis konsultowano się z niemieckimi specjalistami, a projekt i produkcja kolejki przygotowała firma inżynieryjna z Lipska „Curt Rudolph Transportanlagen“; Sprzęt elektryczny dostarczyła firma „AEG“, a obudowa została zakupiona od szwajcarskiej firmy „T.Bell“. Obecnie kolejka linowa jest wykorzystywana zarówno jako środek transportu, także jak rozrywka.

Styl modernizmu ukształtowany w Kownie i często konkretne projekty zostały przeniesione także do innych litewskich miast. Takie przykłady można znaleźć w Jonawie, Szawlach, Kłajpedzie, Birsztanach, Poswolu i gdzie indziej.